در اين مقاله سعي شده است ضمن بررسي مداخالت دولت در بازار گوشت مرغ با

Transcript

1 فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی شماره 63 تابستان بررسي تأثير مداخالت دولت در بازار گوشت مرغ دكتر اميد گيالنپور * دکتر محمدرضا کهنسال ** زورار پرمه *** الهام اسماعیلیپور **** دریافت: 88/2/15 پذیرش: 89/5/2 گوشت مرغ / مدل فلويد / تنظيم بازار / كنجاله سويا / ذرت / جوجه يك روزه چكيده در اين مقاله سعي شده است ضمن بررسي مداخالت دولت در بازار گوشت مرغ با استفاده از مدل بازارهاي مرتبط فلويد آثار اين مداخالت نیز بررسی شود. بنابراين آثار چهار دسته سياست افزايش قيمت گوشت مرغ تغيير قيمت كنجاله تغيير قيمت جوجه يكروزه و تغيير قيمت ذرت شبيهسازي شدهاند. نتايج نشان میدهد در اثر افزايش یک درصدی قيمت مرغ توليد آن به ميزان 0/13 درصد افزايش و تقاضاي گوشت مرغ به ميزان 0/58 درصد كاهش مييابد. بهعالوه افزايش يك درصد قيمت كنجاله سويا موجب افزايش 0/56 درصد در قيمت گوشت مرغ خواهد شد و همين امر تقاضاي آن را به ميزان 0/32 درصد كاهش ميدهد. افزايش يك درصد قيمت ذرت قيمت تمامشده گوشت مرغ را 0/86 درصد افزايش داده و از مصرفش به ميزان 0/5 درصد میکاهد. همچنین يك درصد افزايش قيمت 1. اين مقاله برگرفته از طرح»مطالعه پشتيبان تنظيم بازار گوشت مرغ«است كه در مؤسسه مطالعات و پژوهشهاي بازرگاني به انجام رسيده است. *. استاديار و مدير گروه پژوهشي بازاريابي و تجارت خارجي مؤسسه پژوهشهاي برنامهريزي اقتصادكشاورزي و توسعه روستايي. omid.gilanpour@gmail.com **. دانشیار گروه اقتصادی کشاورزی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد. ***. دانشجوی دوره دکترای اقتصاد کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد. permeh@yahoo.com ****. پژوهشگر مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی. زورار پرمه مسئول مکاتبات.

2 138 پژوهشنامه بازرگانی جوجه يكروزه موجب میشود قيمت تمامشده گوشت مرغ به میزان 0/9 درصد افزایش یافته و تقاضا به ميزان 0/53 درصد كاهش یابد. طبقهبندی C15, E31 :JEL

3 139 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم مقدمه دولت دخالت بدون است زمانبر كشاورزي محصوالت بازار در توليد كه آنجا از ديگر بهعبارت است. طبيعي امري بازار در مبادلهشده محصول مقدار و قيمت نوسان تكميل براي داد تغيير را توليدشان فرآيند مدت ميتوان كه صنعتي محصوالت برخالف ميتوان هرچند شود. سپري معيني زمان مدت باید كشاورزي محصوالت توليد فرآيند نميتوان بههرحال اما داد تغيير را آن میزان توليد پيشرفتهتر فناوریهاي بهكارگيري با دورههاي در محصوالت اين عرضه دليل همين به درآورد. كنترل تحت را آن كامل بهطور نوسانات به پاسخگويي براي كافي انعطافپذيري سال يك طول در مثال كوتاهمدت ميشود. محصوالت اين بازار در مختلف نوسانات بروز موجب واقعيت اين ندارد. را تقاضا و مصرفكنندگان رفاه همچنین و بازار توليد برنامهريزي نوسانات این است واضح فلتخم روشهاي به دولتها بیشتر اینرو از ميدهد قرار تحتتأثير را توليدكنندگان ميكنند. دخالت بازار در نوسانات اين تعديل يا كاهش هدف با و مشكالت اين حل براي طوري بايد موردنظر اهداف به رسيدن براي دولت سياستهاي كه است اين مهم نكته مانع دامي نهادههاي و محصوالت فروش يا خريد در بهموقع دخالت با تا شوند برنامهريزي. 1 شوند بازار تعادلي مقدار و قيمت حد از بيش نوسان تفكيك مشخص دوره چهار به انقالب از بعد مرغ گوشت بازار در دولت دخالت )نهاده قيمت تثبيت آن اصلي مشخصه و بود حاكم تثبيت سياست اول دوره در میشود. تثبيت و كاالها به يارانه پرداخت نهادهها به يارانه پرداخت كاال سهميهبندي محصول( و مرغ گوشت مصرف افزايش سياستها اين دستاوردهاي مهمترين است. بوده ارز نرخ نهادههاي و محصول موازي بازارهاي ايجاد و عرضه شديد كمبود آن توزيع سهميهبندي برنامه فقدان ازجمله فراواني چالشهاي با اقدامها اين ديگر سوي از است. بوده توليد مصرفي نهادههاي توليد بخش در رقابت كاهش مديريتي ركود توليد توسعه براي مشخص شد. مواجه بنيادي و اساسي كارهاي به دولتي بخش عدمتوجه و كه است آزادسازي سياستهاي مرغ گوشت بازار در دولت سياستهاي دوم بخش سيستم حذف با طيور صنعت آزادسازي برنامه است. شده اجرا 1377 تا 1370 سالهای در )1385(. حميد آماده 1.

4 بازرگانی پژوهشنامه 140 ارز به دولتي ارز نرخ تغيير و طيور صنعت كم ي توسعه موانع رفع و يارانهاي و سهميهاي حجمسرمايهگذاري حذف افزايش سياست اين دستاوردهاي مهمترين شد. آغاز رقابتي این اما بود تقاضا و عرضه براساس آن قيمت تعيين و مرغ گوشت كاالبرگ و سهميه افزايش از: عبارتاند آنها مهمترين كه داشت همراه به نیز چالشهايي سیاستگذاری مرغ. گوشت قيمت افزايش و نهادهها واردات در دولت انحصار ادامه نهادهها قيمت بود آزادسازي كامل سياست بهصورت مرغ گوشت بازار در دولت دخالت سوم دوره شده اجرا كامل بهطور قبل دوره سياستهاي مرحله اين در یافت. ادامه سال 1381 تا كه محصول و نهادهها بازار آزادسازي و دولت واردات انحصار حذف ارز نرخ تغيير است. توليد سالها اين در هرچند است. بوده دوره اين در دولت سياستهاي مهمترين جمله از دوره اين اصلي مشخصه بازار نوسانات ولي است يافته افزايش مرغ گوشت مصرف و گذاشته مرغ بازار بر نامطلوبي اثر مختلف سالهاي در نهتنها نوسانات اين میشود. محسوب امر همين است. کرده مواجه فراوان تالطم با را بازار این نيز سال مختلف ماههاي در بلكه میکند. مشكل را طيور صنعت و بازار برای برنامهريزي موضوع بازار تنظيم كميسيون سياستهاي مرغ گوشت بازار در دولت سياستهاي چهارم دوره و مرغ گوشت چرخشي ذخيرهسازي طرح دولت سياست مهمترين دوره اين در است. هرچند سياست اين است. تقاضا و عرضه نوسانات هنگام در سقف و كف قيمت از استفاده است شده مواجه نيز چالشهايي با ولي داد كاهش را بازار نوسانات موارد بعضي در مالي بار وجود منجمد گوشت و تازه مرغ گوشت كامل نبودن جانشين به میتوان ازجمله کرد. اشاره بازار در مباشر دستگاه بهموقع دخالت عدم و دولت براي گوشت بازار بهويژه و دامي محصوالت بازار در دولت گسترده دخالت به توجه با گذشته سالهاي در كاال اين مصرف و توليد ميزان قيمت بر سياستها اين تأثير و مرغ بسيار آتي برنامهريزيهاي براي آن آثار و محصول اين بازار تنظيم سياستهاي بررسي مورد در انجامشده اقتصادي مطالعات از بسياري كه است شرايطي در اين بود. خواهد مهم و محصول بازار سيستمي روابط درك است. بوده غیرسيستمي و تكب عدي محصول اين بازار بر دولت بازار تنظيم سياستهاي تأثير مقاله اين در تا شده سبب آن با مرتبط نهادههای وضعیت بررسی از بعد اساس این بر شود. بررسی فلويد مدل از استفاده با مرغ گوشت

5 141 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم این در کلیدی متغیرهای روند بعد قسمتهای در پیشین قسمت در مرغ گوشت بازار تنظیم بررسی بحثها و نتایج تحقیق روششناسی تولید( نهادههای و مرغ گوشت )قیمت بازار میشود. ارائه الزم پیشنهادهای و جمعبندی درنهایت و شده مرغ گوشت بازار كليدي متغيرهاي روند بررسي 1. توليد 1 1. از و است داشته درصدي 8/3 رشد دوره در ايران در مرغ گوشت توليد ايران در مرغ گوشت توليد افزايش. 2 است رسيده 1 تن ميليون 1/36 از بيش به ت ن هزار 380 افزايش و جمعيت افزون روز رشد تغذيهاي فرهنگ )تغيير داخلي تقاضاي افزايش مرهون مقايسه در مرغ گوشت بودن )ارزانتر جانشين كاالهاي قيمت بودن باال سرانه( درآمد توليد محدوديت قرمز گوشت با مقايسه در مرغ گوشت بودن سالم گوشتها( ساير با سريع بازگشت مراتع تخريب و آبي منابع محدوديت به توجه با كشور در قرمز گوشت در كشتار از پس الشه كم افت و دامي فعاليتهاي ساير به نسبت طيور صنعت در سرمايه كاالي بهعنوان و کرده خارج لوكس حالت از را مرغ گوشت امر همين است. صنعت اين هنوز اینکه با انجامشده بررسيهای براساس. 3 است داده قرار خانوارها سبد در اساسي ايران نميكنند توليد خود واقعي ظرفيت با مرغ گوشت توليدكننده واحدهاي از بسياري درصد 95 از بيش داخلياش توليد و است رسیده خودكفايي مرز به مرغ گوشت توليد در کار خود ظرفیت تمام با تولیدی واحدهای این چنانچه. 4 ميدهد پوشش را داخلي مصرف بهصورت بلكه بود خواهیم مرغ گوشت توليد در كامل خودكفايي شاهد نهتنها کنند هك نكتهاي میشود. فراهم نيز محصول اين از قابلتوجهي حجم صادرات امكان بالقوه توليد در فصلي نوسانات وجود است ذكر قابل آن توليد بخش و مرغداري صنعت درمورد و گرمايشي )سيستمهاي توليد مناسب سيستمهاي فقدان به امر اين علت است. مرغ گوشت ميآيد. بهدست صنعتي مرغداريهاي از توليد اين درصد رسيده اخير سالهاي در 17 به 1970 دهه در 27 رتبه از و يافته بهبود جهاني توليد در ايران جايگاه اخير سالهاي در 2. است..)1381( نعيميفر.3 کرده تأمين را داخلي تقاضاي کل درصد 98 حدود داخلي توليد دوره در موجود اطالعات و آمار براساس 4. مرغ(. گوشت بازار تنظيم پشتيبان مطالعه ) 1387 ( همکاران و )پرمه است

6 بازرگانی پژوهشنامه 142 برمیگردد. تقاضا نوسانات و مرغداري واحدهاي نبودن صنعتي سرمايشي( آنکه با است. آمده )1( جدول در دوره در مرغ گوشت ماهانه توليد وضعيت با اما است مذکور دوره در آن افزايشي روند از حاكي مرغ گوشت ساالنه توليد بررسي دليل ميشود. مشاهده آن ماهانه توليد در نیز نوساناتي ساالنه توليد در افزايشي سير وجود هوايي و آب شرايط از آنها تأثيرپذيري و كشاورزي محصوالت توليد ماهيت به امر اين يا سال يك )حدود زراعي فصل يك كشاورزي محصوالت اغلب توليد است. مربوط از توليد دوره طول كوتاهی بهدليل مرغ گوشت توليد اما ميانجامد طول به آن( از كسري بودن کنترل قابل بهدليل مرغ گوشت درمورد نوسانات اين اینکه با. 1 است جدا قاعده اين ايران در توليد مناسب سيستمهاي فقدان ولي باشد كمتر مرغدار بايد توسط محيطي شرايط شده محصول اين شده توليد بر هوايي و آب و محيطي شرايط شدید تأثیرگذاری موجب و شهريور مرداد تير خرداد ماههاي در هرگز میشود دیده )1( جدول در چنانچه است. توليد ميدهد نشان امر اين 1383(. شهريور )بهجز است نبوده باال مرغ گوشت توليد مهر فصل )شروع پاييز اوايل از و يافته كاهش گرما( فصل )آغاز بهار اواخر از مرغ گوشت زا نشأتگرفته توليد صعود و نزول بنابراين میگیرد. بهخود صعودي روند دوباره سرما( عوامل همچنين ميدهد. قرار تحتتأثير نيز را تقاضا و مصرف كه است سرما و گرما فصل تأثيرگذارند. محصول تقاضاي بر و... رمضان مبارك ماه اعياد نوسانات همچون ديگري آن نهادههاي و مرغ گوشت قيمت 2 1. است. آمده )2( جدول در دوره در مرغ گوشت ماهانه خردهفروشي قيمت ماه يك در يا و سال يك مختلف ماههاي در ميتوان )1( نمودار و )2( جدول براساس گوشت خردهفروشي قيمت کرد. بررسي را قيمتها وضعيت مختلف سالهاي در مشخص در كيلوگرم هر بهازاي ريال از درصد 15 ساالنه متوسط رشد با دوره اين در مرغ كل در رشد درصد 62 از )بيش است يافته افزايش 1386 سال در ريال به 1380 سال قيمتها روند نبودن افزایشی نشاندهنده سال يك مختلف ماههاي در قيمت بررسي دوره(. خردهفروشي قيمت سال اين در دارد اختصاص 1380 سال به قيمت افزايش بيشترين است. )1385(. حميد آماده 1.

7 143 بررسی تأثیر مداخلات دولت در بازار گوشت مر هرود رد غرم تشوگ هناهام ديلوت دنور 1 لودج نترازه :دحاو حرش طسوتم هناهام دشر نيدرورف 39/9 55/0 54/6 51/1 64/3 64/9 69/2 70/4 73/6 73/3 98/8 81/9 83/8 114/5 8/45 تشهبيدرا 40/9 52/2 51/4 49/8 64/0 69/1 49/6 70/8 72/9 69/9 89/2 74/4 88/6 101/7 7/26 دادرخ 35/1 55/0 53/8 48/1 59/1 63/9 50/2 70/9 73/2 58/3 73/9 62/0 95/0 97/8 8/2 ريت 35/8 52/0 48/5 48/6 51/5 53/1 50/4 62/3 72/7 58/1 75/3 79/5 89/5 116/5 9/51 دادرم 35/1 49/0 45/2 48/1 53/2 49/4 51/6 60/2 67/1 65/3 80/7 97/5 98/3 120/6 9/96 رويرهش 39/7 43/2 47/3 54/0 53/7 49/8 52/1 62/6 65/3 78/6 92/4 111/0 94/3 116/8 8/66 رهم 40/5 42/9 51/0 60/2 59/5 43/4 62/3 64/8 68/4 95/9 97/0 98/2 102/9 109/6 7/95 نابآ 41/1 47/3 57/4 62/4 59/7 52/2 68/1 35/8 77/6 95/5 99/4 87/5 97/9 106/0 7/55 رذآ 53/8 52/7 59/2 65/1 60/5 61/4 38/4 44/7 76/3 84/1 90/6 83/5 90/7 117/4 6/19 يد 56/2 56/1 59/5 63/6 62/1 62/9 68/2 67/5 76/3 85/0 85/7 89/7 100/0 122/6 6/19 نمهب 58/3 53/9 54/3 62/3 63/9 58/0 65/2 69/4 76/0 86/8 92/2 88/0 99/2 124/0 5/98 دنفسا 55/4 53/6 53/7 62/9 63/7 67/7 68/8 71/3 76/9 91/0 93/1 92/2 105/5 113/0 5/64 نيگنايم 44/3 51/1 53/0 56/4 59/6 58/0 57/8 62/6 73/2 78/5 89/0 87/1 95/5 113/4 7/5 ديلوت لك 531/6 612/8 635/9 676/2 715/4 696/0 694/1 750/7 878/2 941/6 1068/2 1045/4 1145/9 1360/4 7/5 طسوتم هنلااس دشر 3/04-0/23-0/14 1/90-0/09 0/39-0/04 0/12 0/40 1/99-0/54 1/09 2/12-0/12.ماد روما تنواعم يزرواشكداهج ترازو :ذخام

8 144 پژوهشنامه بازرگانی در ماههاي مختلف با رشد 1/71 درصد از 9623 ريال به ازاي هر كيلوگرم به ريال رسيده است. پس از اين سال بيشترين رشد قيمت در سال 1382 با 1/26 درصد مشاهد ميشود. چنين سمتوسويي در سال 1385 نيز مشاهده ميشود. بررسي قيمت خردهفروشي نشان میدهد که بيشترين قيمت خردهفروشي به ماههاي تابستان تعلق دارد )بهجز سالهاي 1383 و 1384 كه بيشترين قيمت مربوط به خرداد و مهر است(. از سوي ديگر مقايسه اين قيمت با نوسانات توليد نشان ميدهد كه بيشترين قيمت گوشت مرغ مربوط به ماههايي است كه توليد گوشت مرغ به كمترين ميزان خود رسيده است. جدول 2 قيمت خردهفروشي مرغ در دوره واحد: ريال/ كيلوگرم متوسط رشد ساالنه / فروردين / ارديبهشت / خرداد / تير / مرداد / شهريور / مهر / آبان / آذر / دي / بهمن / اسفند / متوسط ساليانه حداكثر حداقل /52 1/03-1/31-0/42 1/26-0/46 رشد ماهانه قيمت 1/71 ماخذ: وزارت جهادکشاورزی و محاسبات مقاله

9 145 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم دوره در مرغ گوشت خردهفروشي قيمت روند 1 نمودار زیر موارد به میتوان میشود مرغ گوشت قيمت نوسان موجب که عواملي ازجمله کرد: اشاره دوم ماهه شش در آن افزايش و سال اول ماهه شش در توليد كاهش توليد: نوسانات 1( گرما فصل در جوجهريزي كاهش آن علت است قيمت نوسان داليل از يكي مرغ مرگومير و تلفات از جلوگيري براي مناسب و كافي تجهيزات عدم بهدليل است. خواهدشد بررسي بعد قسمتهاي در كه همانگونه توليد: نهادههاي قيمت نوسان 2( ار توليد هزينه اعظم قسمت كه دان و يكروزه جوجه بهويژه و نهادهها قيمت تمامشده قيمت مشخصي وقفههاي با که دارند فراواني نوسانات ميدهند تشكيل. 1 ميدهند قرار تحتتأثير را قيمتها. عمومي سطح افزايش 3( يا و فروردين( )مانند ماهها برخی در تقاضا(: )تغييرات مصرف مقطعي نوسانات 4( حجاج( بازگشت و قربان عيد محرم رمضان مانند قمري )ماههاي مناسبتها بعضي است. درصد 16/4 و 58/8 متوسط بهطور دوره در يكروزه جوجه و دان هزينه سهم 1.

10 بازرگانی پژوهشنامه 146 گوشت مصرف از ارديبهشت مانند ماهها بعضي در همچنین مییابد. افزایش مصرف میشود. کاسته مرغ طوالني. مدت براي مرغ گوشت ذخيرهسازي قابليت عدم 5( )گرم(. تازه مرغ گوشت با منجمد گوشت كامل جانشيني عدم 6( هك میدهد نشان دوره در مرغ گوشت خردهفروشي ماهانه قيمتهاي بررسي خردادماه و ارديبهشت فروردين يعني سال آغازين ماههاي به مربوط قيمت رشد بيشترين روند سپس درصد. 14/94 و 14/13 13/02 با است برابر بهترتيب و بوده بهار( ماه )سه درصد 8/23 و 7/55 10/58 به و يافته كاهش تابستان ماهه سه در قيمتها رشد افزايش به آذر و آبان مهر در و آغاز قيمتها رشد صعودي سير دوباره پاييز ماهه سه در ميرسد. قيمتها رشد كاهش روند پاييز پايان از همچنین است. رسيده درصد 9/89 و 9/45 8/62 10/61 و 8/95 7/65 به خردهفروشي قيمتهاي رشد زمستان ماهه سه در و شده آغاز نكتهاي دارد. سينوسي روند مختلف ماههاي در قيمت رشد بنابراين است. رسيده درصد نسبت سال هر ماه اولين در قيمت افزايش بيشترين كه است اين شود اشاره آن به بايد كه ماه اولين در قيمت افزايش متعاقب ساالنه قيمت متوسط كه افتاده اتفاق )اسفند( قبل ماه به زمانهاي انطباق که داشت توجه باید است. کرده تجربه را افزايشي روند پيوسته سال هر افزايش توليد كه زماني يعني است قيمت حداقل و حداكثر بر توليد حداكثر و حداقل اساسي راهكارهاي از يكي بنابراين برعكس. و میشود كمتر قيمت تغييرات مییابد توجه با است. توليد نوسانات كاهش برای تالش سال طي در قيمت نوسانات دامنه كاهش الزم تابستان فصل در بهخصوص توليد نوسانات بر آن تأثير و )دما( آبوهوا عامل به توجه جالب بسيار نكته. 1 شوند مجهز پيشرفتهتر و بهتر امكانات به كشور مرغداريهاي است در كيلوگرم هر ازاي به ريال 2023 از خردهفروشي حاشيه دوره اين در كه است اين گوشت قيمت تحليل با بهعالوه است. يافته كاهش 1385 سال در ريال 1096 به 1381 سال بوده جامعه تورم نرخ از كمتر همواره كاال اين قيمت افزايش كه گرفت نتیجه ميتوان مرغ است. بازرگانی. پژوهشهای و مطالعات مؤسسه مرغ گوشت بازار تنظيم پشتيبان مطالعه ) 1387 ( همکاران و پرمه 1.

11 147 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم آنها نوسانات روند و مرغ گوشت توليد نهادههاي قيمت بررسي قيمت تغييرات به را مرغ گوشت قيمت نوسان و افزايش علت طيور بخش كارشناسان يكروزه جوجه و وارداتي( سوياي كنجاله و )ذرت وارداتي مرغ دان بهويژه دانمرغ دان قيمت است. آمده دوره در دانمرغ قيمت )3( نمودار در ميدانند. مرتبط ريال 3536 به ريال 1781 از درصد 12/1 ساالنه متوسط رشد با دوره اين در گوشتي مرغ هك میدهد نشان سال هر مختلف ماههاي در گوشتي دانمرغ قيمت بررسي است. رسيده و 1386 سالهاي به رشد بيشترين است. بوده مثبت قيمت رشد بررسي مورد دوره تمام در گوشتي آماده دان كيلوگرم هر قيمت دارد. اختصاص درصد 1/26 و 2/26 با بهترتيب 1385 است. یافته افزايش سال انتهاي در ريال 4086 به سال ابتداي در ريال 3191 از 1386 سال در روند کرد. بررسي مشابه ماههاي ولي مختلف سالهاي در را مرغ دان قيمت تغييرات ميتوان بهار فصل اول ماههاي از ميشود مشاهده )3( نمودار در چنانچه دانمرغ قيمت رشد بنابراين ميکند. كاهش به شروع دوباره و ميرسد خود اوج به پاييز اوايل در و شده آغاز میان همبستگي بررسي ميافتد. اتفاق بهار در آن كمترين و پاييز در قيمت رشد بيشترين بودن همسو از نشان و 1 است 0/7928 همبستگي ضريب بيانگر دانمرغ و مرغ گوشت قيمت دارد. مرغ گوشت قيمت با مرغ دان قيمت يكروزه جوجه قيمت نوسانات مرغ گوشت قيمت نوسانات دوم علت كه آنجا از است. شده بررسي مرغ گوشت قيمت با نيز هزينه قلم اين ارتباط است توليد در داخلي صنايع كه است مرغ گوشت توليد نهادههاي از يكي يكروزه جوجه جوجه واردات نمیشود. وارد نهاده اين اضطراري موارد در جز و رسيده خودكفايي به آن و داشت ادامه 1374 سال تا مادر و اجداد مرغ مزارع ظرفيت تكافوي عدم بهدليل يكروزه تأمين داخل از كشور نياز ظرفيتها افزايش و جديد مزارع راهاندازي با بعد به سال اين از نطفهدار تخممرغ عدد ميليون 21 حدود بازار مقطعي نياز به بنا 1381 سال در فقط شد. 2 شد كشور وارد گوشتي سه و دو یک مرغ( گوشت و مرغ دان در )وقفه وقفههاي با مرغ گوشت قيمت و گوشتي مرغ دان قيمت همبستگي 1. است. 0/6566 و 0/7239 0/7733 بهترتيب ماهه )1383(. كشاورزي جهاد وزارت دام امور معاونت 2.

12 بازرگانی پژوهشنامه دوره در دان قيمت روند 3 نمودار بررسي كه شد انجام حالي در يكروزه جوجهي توليد در خودكفايي و واردات قطع نصبشده ماشينهاي اسمي ظرفيت ميدهد نشان كشور جوجهكشي كارخانههاي آمار صنعت بنابراين است. موجود توليد از بيش بهمراتب ايران جوجهكشي تشكيالت در برنامهريزي با بلكه دارد را داخلي نيازهاي به پاسخگويي توان نهتنها كشور جوجهكشي است. شده فراهم صنعت اين براي بينالمللي بازارهاي به ورود و صادرات امكان صحيح اين بازار تأثيرپذيري جوجهكشي كارخانجات ظرفيت از كمتر توليد داليل از يكي قيمتهاي ميان دوطرفه رابطهاي ديگر بهعبارت است. مرغ گوشت بازار نوسانات از نهاده. 1 ميگذارد تأثير ديگري بر هريك نوسانات و دارد وجود يكروزه جوجه و مرغ گوشت غيرممكن توليد از پس آن نگهداري كه نهادهاي بهعنوان يكروزه جوجه توليد بهطوريكه مورد در ميشود. دگرگوني دچار مرغ گوشت بازار قيمتي نوسانات براساس غالبا است مواقع بسياري در نهاده اين به نياز گستردگي و باال توليد بهدليل گوشتي يكروزه جوجه تخممرغهاي عرضه و مادر مرغهاي حذف با توليدات گاهی و است مشهود بيشتر امر اين يا و كاهش دستخوش و خارج خود عادي روال از بازار در خوراكي بهصورت نطفهدار ميشود. افزايش )1382(. كشور دام امور پشتيباني سهامي شركت اقتصادي و بازرگاني بررسيهاي اداره 1.

13 رم تشوگ رازاب رد تلود تالخادم ریثأت یسررب 149 بررسي قيمت جوجه يكروزه گوشتي )نمودار 4( بيانگر آن است كه قيمت هر قطعه با رشد متوسط ساالنه 8/4 درصد از 2516 ريال در سال 1380 به 3973 ريال در سال 1386 رسيده است. بررسي نوسانات قيمت جوجه يكروزه در ماههاي مختلف يك سال نيز نشانگر فراوانی نوسانات اين نهادهها در توليد گوشت مرغ است. از میان شش سال مورد بررسي دو سال 1380 و 1385 باالترين رشد قيمت را داشتهاند. در سال 1380 قيمت جوجه يكروزه با رشد متوسط 6/5 درصد از 1252 ريال به 2516 ريال رسيد. در سال 1385 نيز قيمت هر قطعه جوجه يكروزه از 2380 ريال در فروردين ماه به 3737 ريال در اسفندماه رسيده است. بيشترين كاهش در قيمت جوجه يكروزه در سالهاي 1381 و 1384 مشاهده ميشود. قيمت جوجه يكروزه در سال 1381 از 2681 ريال به ازاي هر قطعه در ابتداي سال به 1407 ريال به ازاي هر قطعه در انتهاي سال كاهش يافته است. اين سمتوسو در سال 1384 نيز مشاهده ميشود. نمودار 4 روند قيمت جوجه يكروزه گوشتي در دوره بررسي تغييرات قيمت جوجه يكروزه در ماهها و سالها نشان ميدهد نوسانات قيمت جوجه يكروزه بسيار باال است. باالترين افزايش در قيمت جوجه يكروزه مربوط به ماه ارديبهشت و خرداد است )رشد 31/3 و 33/3 درصد( پايينترين رشد قيمت جوجه يكروزه به ماههای دي و بهمن تعلق دارد )حتي در ديماه نرخ رشد منفي است(. ضريب

14 بازرگانی پژوهشنامه 150 قيمت نوسان نشانگر كه 1 است 0/7179 حدود يكروزه جوجه و مرغ گوشت همبستگي دان قيمت از آن اثر ولي است يكروزه جوجه قيمت تغييرات با همجهت مرغ گوشت است. كمتر مرغ باال در توليد نهادههاي قيمت افزايش اثر در مرغ گوشت قيمت افزايش داليل برخي توليد و شكلگيري نحوه در بايد را توليد نهادههاي قيمت افزايش تأثير علت شد. ذکر اساس اين بر و بوده جدا هم از توليد زنجيره اجزای ايران در جست. كشور در مرغ گوشت بررسي درحاليكه است قيمت افزايش نتيجه در و خود سود افزايش دنبال به حلقه هر سيستم و قراردادي سيستم ميدهد نشان اخير قرن نيم طي دنيا مرغداري صنعت توسعه بهويژه طيور پرورش توسعه و موفقيت اصلي داليل از يكي 2 مرغ گوشت يكپارچه توليد نقاط برخي و مكزيك( )برزيل جنوبي آمريكاي كشورهاي آمريكا متحده ايالت در مزرعه قبيل از مرغ گوشت توليد اجزاي تمام سيستم اين در است. تايلند( و )مالزي دیگر گوشتي مرغداري خوراك تهيه كارخانه جوجهكشي واحد يكروزه جوجه توليدكننده واحد مديريت و نظارت تحت مرغ گوشت عرضه و كشتارگاه حملونقل سيستمهاي و است شده تشكيل متفاوتي حلقههاي از زنجير يك همانند مرغ گوشت توليد روند. 3 است توليد سيستم در دارد. بستگي آن حلقههاي اتصال و سالمت به زنجير يك پايداري و دوام و ضعف نقاط تمامي مختلف بخشهاي در واحد مديريت يك وجود بهدليل يكپارچه را پرورشی برنامه و شيوه بهترين ميتوان مديريتي ابزارهاي از استفاده با و شناساييشده قوت بهرهگيري با طرح مجريان كه است ترتيب اين به مذكور برنامه كلي دورنماي کرد. انتخاب و مصرفي دان يكروزه جوجه طرح همكاران ساير و خود تواناييهاي و امكانات از مشخص زماني دوره طي سپس و گذاشته قرارداد طرف مرغداران اختيار در را فني پشتيباني و گرفته تحويل مرغداران از را پرورشيافته مرغهاي مناسب وزن ميانگين به توجه با و كي با بستهبنديشده و فرآوري مرغ نهایت در و ميکند ارسال كشتارگاه به را آنها سپس اطمينان به ميتوان طرح اين مزاياي از ميگيرد. قرار مصرفكنندگان اختيار در تجاري نام و 0/3733 0/6368 بهترتيب ماهه سه و دو یک وقفههاي با مرغ گوشت قيمت و يكروزه جوجه قيمت همبستگي 1. است. 0/ Integrated Poultry Production Complex. 3. Food and Agriculture Organization of the United Nations (2002). Olasunkanmi M. Bamiro, Dayo O.A. Phillip and S. Momoh (2006).

15 151 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم کرد. اشاره محصول فروش تضمين و توليد نهادههاي كيفيت نيز و تأمين جهت در مرغدار زا استفاده بهدليل کمچرب مرغهاي توليد و بهتر تبديل ضريب حصول اين بر عالوه ديگر محاسن از پايينتر كشتار وزن و ميشود عرضه 1 پلت بهصورت كه كامل آماده دان مصرفكنندگان نظر تأمين پروژه اين در نهفته مهم بسيار نكته اما است. سيستم اين اجراي است. تحقيق روششناسي 2. كليه در دولت دخالت درحالتوسعه كشورهاي اقتصادي ساختار ماهيت به توجه با آنجا از. 2 است انكارناپذير ضرورتي اقتصادي توسعه به نيل منظور به اقتصادي بخشهاي باید بخش اين در سياستگذاري است اقتصادي توسعه الزم شرط كشاورزي بخش توسعه كه بهكارگيري مستلزم نيز هدف اين تحقق شود. ختم بهرهوري افزايش به كه باشد گونهاي به بخش اهميت به توجه با ديگر سوي از است. توليد انگيزه تقويت براي موجود ابزارهاي صورت خصوص اين در جامعي اقتصادي مطالعات متأسفانه آن با مرتبط صنايع و طيور ب عدي تك اتخاذشده تصميمات و سياستها از بسياري تاكنون بهطوريكه است نگرفته آن با مرتبط بخشهاي بر سياستها اين اعمال از منتج پيامدهاي و بوده غیرسيستمي و يكي چندستانده( و )چندنهاده فلويد تعميميافته الگوي است. نشده شبيهسازي و مطالعه مرتبط بازارهاي سيستمي و علمي مطالعه كه است كاربردي و انعطافپذير رهيافتهاي از و آثار شبيهسازي امكان برنامهريزان و سياستگزاران برای الگو اين ميکند. امكانپذير را فراهم را مختلف سياستي شوكهاي بروز و بازار هر در مداخله مختلف انواع پيامدهاي ميکند. استخراج براي )1964( 3 ماث توسط ابتدا نهادهاي دو و محصولي تك بازار تعادل الگوي داده بسط بازار پارامترهاي برحسب نهاده تقاضاي جدولهای و صنعت عرضه كششهاي شيفتدهنده پارامترهاي از قيمتها و بازار تعادل تغيير درصد تعيين براي الگو اين شد. ميتواند پلتشده دان ميدهد نشان متعدد آزمايشهاي نتايج شود. تهيه نيمدانه يا پلت آردي شکل به است ممکن دان 1. دهد. کاهش را دان ضايعات و آورده فراهم خوشخوراکي با همراه را مغذي مواد از کاملي تعادل )1386(. حسيني كهنسال از نقل به )Arndit, ) 3. Muth.

16 بازرگانی پژوهشنامه 152 زراعي محصوالت قيمتي اثرحمايتهاي آزمون برای )1965( 1 فلويد ميگرفت. بهره متعدد مدل از استفاده با فلوید مقاله در کرد. تدوين مشابهي الگوي نيرويكار و زمين بازده بر که: شد داده نشان کم ی ساده میدهد. قرار تحتتأثیر را تولید نهادههای قیمت محصول از قیمتی حمایت 1( عرضه کشش از است متأثر نهادهها قیمت بر محصول از قیمتی حمایت تأثیر اندازه 2( کشاورزی(. تولید تکنولوژی و نهاده مبادله )قابلیت نهادهها دگرگون را نهادهها قیمت بر محصول از قیمتی حمایت اثر محصول مقداری کنترل 3( میسازد. 5 همکاران و دبر )1992( 4 لدرز ) 1989 و 1991 ( 3 هرتل )1987( 2 گاردنر همچون بسیاری رفع و فلوید مدل بسط با )2004( 7 همکاران و گایومارد )2002( 6 شورت و دبر )2001( بررسی را کشاورزی سیاستهای آثار وی مدل مفروضات در مندرج محدودیتهای کردند. و نهاده بازار بر كشاورزي سياستهاي كم ي اثرات تعيين براي الگو اين از گاردنر اثرات توزيع نحوه بررسي براي )1991( 8 آلستون توسط سپس الگو اين کرد. استفاده ستانده با نيز )1991( 9 هالووي شد. بهكارگرفته مرتبط بازارهاي سيستم طريق از تبليغات و تحقيق کرد. لحاظ آن در را بودن غيررقابتي فرض الگو بسط 11 آفات تلفيقي مديريت آثار فلويد الگوي رهيافت از الهام با )1995( 10 وتزستين و وايت و توليدكنندگان رفاه در تغيير ميزان آنها کردند. بررسي نهادهها و برنج بازار بر را )IPM( کردند. تعيين را نهادهها قيمت و برنج محصول قيمت مصرفكنندگان 1. Floyd. 2. Gardner. 3. Hertel. 4. Leathers. 5. Dewbre et al. 6. Dewbre and Short. 7. Guyomard et al. 8. Aleston. 9. Holloway. 10. White & Wetzstein. 11. Integrated Pest Management.

17 153 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم چين كشاورزي بر 2 نهادي اصالحات آثار بررسي به نيز )1995( 1 گو زيائوپينگ داخلي بازارهاي اصالح و کرد استفاده فلويد الگوي تعميميافته رهيافت از وي پرداخت. رد وارداتي يارانههاي به 3 وارداتي محدوديتهاي تبديل طريق از را بيشتر آزادسازي و الحاق پيامدهاي از غالت قيمت افزايش وي عقيده به کرد. پيشنهاد غالت نرخ تثبيت جهت او درنهايت بود. خواهد غالت واردات يارانه نرخ كاهش و جهاني تجارت سازمان به چين كاراتر استفاده و منابع تخصيص كارايي افزايش و بهبود جهت در بازار اصالحات تكميل چين غالت داخلي قيمتهاي تثبيت عملي راهكارهای بهعنوان را بينالمللي بازارهاي از کرد. پيشنهاد تأثيرپذيري چگونگي تحقيقي در گاردنر رهيافت از استفاده با )1377( اسماعيلي عوامل تغيير اثر )بر دريا لب در ماهيتر به خردهفروشي در خشك ماهي قيمتهاي نسبت سهم همچنين وي کرد. بررسی را بازار( و خردهفروشي دريا لب بازارهاي در تأثیرگذار دريا لب در قيمتي كنترل سياستهاي تأثير و مصرفكنندگان پرداختي قيمت از صيادان و تقويت طريق از بازاررساني حاشيه كاهش نهايت در کرد. شبيهسازي را خردهفروشي و کرد. پيشنهاد قيمتي كنترل سياست بهجاي را بازاررساني تعاونيهاي تأسيس سموم يارانه كاهش سياست آثار فلويد الگوي از استفاده با )1379( خالدي و سالمي کرد. شبيهسازي برنج محصول عرضه و قيمت نهاده مصرف مقدار و قيمت بر را شيميايي بر مثبتي رفاهي اثرات سموم يارانه كاهش با توأم آفات با بيولوژيك مبارزه داد نشان وي اب مبارزه جديد تكنولوژي احتماال پذیرش و میگذارد مصرفكنندگان و توليدكنندگان میکند. تسريع را آفات در ابريشم پيله صنعت اقتصادي رفتار تبيين براي الگويي دريجاني) 1382 ( و حسيني انحصاري وضعيت الگو اين در کردند. ارائه مدل اين از استفاده با مرتبط بازارهاي چارچوب است. گرفته قرار توجه مورد ستاندهها و عوامل ساير بودن رقابتي و نوغان تخم بازار چغندرقند حمايتي سياستهای فلويد الگوي از استفاده با )1386( حسيني و كهنسال كنترل بدون قيمتي حمايت سياست كه دادند نشان و كرده شبيهسازی را خراسان استان در 1. Xiaoping Guo. 2. Institutional Reform. 3. Import Quota.

18 154 پژوهشنامه بازرگانی سطح زيركشت ابزار نيرومندي براي تقويت انگيزه توليد چغندرقند است. با توجه به بررسي مطالعات فوق عمده فرضيات استفادهشده در تدوين الگوی بخش طيور عبارتاند از: 1( تكنولوژي توليد گوشت مرغ همگن خطي بوده و بازدهي ثابت به مقياس )CRS( در آن برقرار است. 2( توليدكنندگان گوشت مرغ نهادههاي توليد را از بازار رقابتي تهيه ميکنند. 3( بازار محصول نهايي )گوشت مرغ( و بازار نهادهها رقابتي است بهطوريكه در اين بازارها تعداد زيادي توليدكننده و مصرفكننده وجود دارد. ذكر اين نكته ضروري است كه فرض رقابتي بودن اين بازارها بدين معنا نيست كه هيچگونه اختالالت بازاري وجود ندارد بلكه امكان بروز اختالالت بهدليل عدمتحرك نهادهها 1 و موانع نهادي 2 وجود دارد. ليكن يكي از مقاصد الگوي حاضر امكان آزمودن اثر كاهش اختالالت بازار بهعنوان پيامد ديگر اصالحات بازار است. 4( مرغداران در پاسخ به عالئم قيمتي بازار تصميمات توليديشان را بر مبناي اصل حداكثرسازی سود اتخاذ ميكنند. 5( در بهكارگيري نهادهها نسبت متغير 3 لحاظ شده است. بدين معنا كه جانشيني و يا مكمل بودن نهادهها 4 در الگو مجاز است. 6( منحني تقاضاي نهادهها نزولي است. در اين تحقيق با بهكارگيري مدل فلويد كه مدلي با نسبتهاي متغير 5 است تغييرات سياستهاي مداخلهاي دولت بررسي و تحليل شده است. فرم كلي اين مدل بهصورت زير است: X = F( a, b) )1( تابع توليد محصول x p a =. px = f a p )2( تابع تقاضاي عامل a x a 1. Factor Immoblity. 2. Institutional Barrires. 3. Variable Proportion. 4. Substitutional or Complementary Inputs. 5. Varibale Proportion Model.

19 155 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم x p = b b =. px fb px b عامل تقاضاي تابع )3( a = a نهاده عرضه تابع )4( βa p a b = n نهاده عرضه تابع )5( βb p b η X = p x محصول تقاضاي تابع )6( سه از تابعي تنها مرغ گوشت عرضه ميشود فرض تئوري بيان سهولت براي اينجا در مرغ گوشت صنعت مدل و بوده )fdc( يكروزه جوجه )so( سويا كنجاله )C( ذرت نهاده است: زير بهصورت ايران در Q s p = Q (c, so, fdc) ) 7( بهدست مرغ عرضه تابع و توليد نهادههاي براي تقاضا توابع بنگاه سود حداكثرسازی با حاصل مرغ عرضه تابع توليد تابع در نهادهها تقاضاي توابع جايگزيني با بهطوريكه ميآيد ار سياستي يا و قيمت تغيير نوع هر ميتوان معادلهاي هشت سيستم اين تنظيم با ميشود. كرد. ارزيابي و بررسي نهادهها و مرغ بازار در همزمان Max π = P p Q(c, so, fdc) c P c so P so fdc P fdc ) 8( توابع نهادهها بهكارگيري مقدار تصميم متغيرهاي به نسبت فوق تابع از مشتقگيري با ميآيد: بهدست زير شرح به مرغ عرضه تابع و نهادهها براي تقاضا P c =P p ( Q/ c) ذرت تقاضاي تابع )9( P so =P p ( Q/ so) سويا كنجاله تقاضاي تابع )10( P fdc =P p ( Q/ fdc) يكروزه جوجه تقاضاي تابع )11( Q s* = Q (c*, so*, fdc*) مرغ توليد تابع )12( p ميشوند. گرفته نظر در نيز مرغ تقاضاي تابع و نهادهها عرضه توابع الگو اين در

20 بازرگانی پژوهشنامه 156 S c =g (P c ) ذرت عرضه تابع )13( S so = h (P so ) سويا كنجاله عرضه تابع )14( S fdc = z (P fdc ) يكروزه جوجه عرضه تابع )15( Q d = D (P ) مرغ تقاضاي تابع )16( p pc زير شرح به نهادهها بازار و مرغ بازار براي تقاضا و عرضه مقدار برحسب فوق سيستم ميشود: بيان Q d p = D (P pc ) ) 17( Q s p = Qs (c, so, fdc) ) 18( D c =D (P c, P so, P p, P fdc ) ) 19( S c =g (P c ) ) 20( D so =D (P c, P so, P p, P fdc ) ) 21( S so = h (P so ) ) 22( D fdc =D (P c, P so, P p, P fdc ) ) 23( S fdc = z (P fdc ) ) 24( به باید كه مهمي بسيار نكته كرد. حل خالصهشده شكل در را فوق روابط )1964( ماث کشتارگاه درب و )مصرفكننده( خردهفروشی سطح در مرغ قيمت تفاوت كرد توجه آن ميشود: اضافه مدل به زير بهصورت )13( رابطه موضوع اين براي است. )توليدكننده( P PC = a+ P PP ) 25( و بوده توليدكننده و مصرفكننده سطح در مرغ قيمت بهترتيب P PP و P PC آن در كه است. 1 بازار حاشيه نشاندهنده a 1. Market Margin.

21 157 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم جوجه و سويا كنجاله ذرت نهادههاي يا و مرغ بازار چهار از هريك در سياست اعمال میتوان را قيمتها و مقادير تغييرات ميشود. اوليه تعادل از انحراف موجب يكروزه داشتن با کرد. محاسبه كششها به آنها تبديل و فوق روابط از ديفرانسيلگيري طريق از اي و درونزا تغييرات هرگونه از ناشي مقادير و قيمتها تغييرات درصد ميتوان روابط اين کرد. محاسبه را برونزا بحث و نتايج 3. مدل از استفاده با كششها از وسيعي دامنه داشتن اختيار در و )25( رابطه از استفاده با آمده )5( و )4( جدولهای در آن نتايج و شد بررسی مختلف سياستهاي آثار فلويد اين در كه مرغ گوشت تقاضاي و عرضه بر مؤثر عوامل و نظر مورد مدل براساس است. قيمت تغيير مرغ قيمت تغيير شامل سياست دسته چهار است گرفته قرار توجه مورد مطالعه شدهاند. شبيهسازي آثار بخش در ذرت قيمت تغيير و يكروزه جوجه قيمت تغيير كنجاله در فلويد مدل از استفاده مهم مشكالت از يكي فراوان كششهاي وجود است ذكر به الزم آماري منابع با درحالتوسعه كشورهاي در بهويژه امر اين میشود. محسوب سياستگذاري اثرات برآورد براي كششها از متنوعي دامنه مطالعه اين در است. نيز مشكلتر محدود است. شده استفاده 3( )جدول سياستها شبيهسازي مدل در استفادهشده كششهاي 3 جدول 0/ / / / / /001 0/ / /1 ε c ε so ε fdc η p η c η so η fdc ε c ε so ε fdc ذرت توليد كشش سويا كنجاله توليد كشش يكروزه جوجه توليد كشش مرغ تقاضاي كشش ذرت تقاضاي كشش سويا كنجاله تقاضاي كشش يكروزه جوجه تقاضاي كشش ذرت عرضه كشش سويا كنجاله عرضه كشش يكروزه جوجه تقاضاي كشش

22 158 پژوهشنامه بازرگانی 0/025 0/05 0/1 0/ / /7 0/2 0/1 0/1 0/23 0/3 η cso η cfdc η sofdc η cp η sop η fdcp kc kso kfdc σ12 σ13 σ23 كشش متقاطع ذرت و كنجاله كشش متقاطع ذرت و جوجه كشش متقاطع كنجاله و جوجه كشش ذرت مرغ كشش كنجاله مرغ كشش جوجه مرغ نسبت هزينه ذرت در هزينه دان نسبت هزينه كنجاله سويا در هزينه دان نسبت هزينه جوجه يكروزه در كل هزينه كشش جانشيني ذرت و كنجاله كشش جانشيني ذرت و جوجه كشش جانشيني كنجاله و جوجه براي استخراج كششها از مطالعات فراواني استفاده شده است كه در اينجا تنها به برخي از آنها اشاره ميشود: The Food and Agricultural Policy Research Institute (FAPRI). Fabiosa. Jacinto F., Helen H. Jensen, and Dong Yan (2004) سياست تغيير قيمت گوشت مرغ نوسانات قيمت گوشت مرغ متأثر از نوسانات توليد نوسان قيمت نهادههاي توليد افزايش سطح عمومي قيمتها نوسانات مقطعي مصرف )تغييرات تقاضا( و عدم قابليت ذخيرهسازي گوشت مرغ براي مدت طوالني و از سوي ديگر عدم جانشيني كامل بين گوشت مرغ تازه )گرم( با منجمداست. از اينرو نوسانات قيمت گوشت مرغ در طي سال فراوان است. بر اين اساس كم ي نمودن تغييرات قيمت اين كاال و تأثير آن بر زنجيره تأمين و توزيع كاال بسيار اهميت دارد. بررسي مدل فلويد نشان ميدهد یک درصد افزايش قيمت گوشت مرغ توليد آن را به ميزان 0/13 درصد افزایش خواهد داد. اين افزايش توليد موجب افزايش تقاضا براي نهادههاي توليد ميشود در نتيجه عرضه ذرت كنجاله سويا و جوجه يكروزه بهترتيب 0/18 0/12 و 0/11 درصد افزايش مییابد. در مرحله بعد بهدليل افزايش تقاضا براي اين نهادهها قيمتشان نيز افزايش پيدا ميكنند بهطوريكه قيمت ذرت 1/17 درصد كنجاله

23 رم تشوگ رازاب رد تلود تالخادم ریثأت یسررب 159 سويا 1/8 درصد و جوجه يكروزه 1/13 درصد افزايش خواهد يافت. از سوي ديگر با افزايش قيمت گوشت مرغ تقاضاي مصرفي آن نيز در جامعه با كاهش 0/58 درصد مواجه ميشود تغيير قيمت كنجاله افزايش قيمت دان يکي از داليل افزايش هزينه توليد و در نتيجه افزايش قيمت گوشت مرغ است. همچنين بخش اعظم دان مرغ )شامل ذرت کنجاله سويا و پودر ماهي( از طريق واردات تأمين ميشود. هرگونه اخالل در واردات يا افزايش قيمت جهاني اين نهادهها قيمت گوشت مرغ را بهشدت تحتتأثير قرار ميدهد. كنجاله سويا يكي از نهادههاي مورد استفاده در دان مرغ است كه سهم بااليي از نياز داخلي آن از طريق واردات تأمين ميشود. بنابراين تغييرات قيمت جهاني قيمت داخلي اين نهاده را نيز تحتتأثير قرار ميدهد. از سوي ديگر اعمال تعرفه بر واردات كنجاله توسط دولت هر ساله محل مناقشه توليدكنندگان گوشت مرغ و صنعت روغنكشي كشور بوده است. براساس بررسيهای انجامشده دامنه نوسانات قيمت كنجاله سويا در طول سال بسيار شديد است بخشی از آن به علت انتقال تغييرات قيمت جهاني اين كاال به كشور و بخش دیگر به علت حجم باالي واردات آن )در سال 1384 بيش از 90 درصد نياز داخلي از طريق واردات تأمين شده است( است. از اينرو انتظار ميرود تغييرات قيمت آن نيز تأثير مستقيمي بر بازار گوشت مرغ داشته باشد. افزايش يك درصد قيمت كنجاله سويا موجب افزايش 0/56 درصد در قيمت گوشت مرغ خواهد شد. از سوي دیگر افزايش قيمت اين نهادهها به توليدكنندگان دان )صنايع خوراك دام و طيور( انگیزه الزم برای افزايش عرضه اين نهاده را میدهد. از اينرو عرضه كنجاله سويا 0/10 درصد افزايش خواهد يافت. بهعالوه بهدليل روابط مكمل میان اين نهاده و ذرت افزايش قيمت كنجاله سويا موجب افزايش قيمت ذرت به ميزان 0/65 درصد ميشود. همچنين با افزايش سودآوري تأمينكنندگان خوراك دان ميزان عرضه ذرت به ميزان 0/07 درصد افزايش مییابد. از سوي ديگر همانطور که انتظار میرفت مصرفكنندگان با افزايش قيمت محصول تقاضا را کاهش میدهند بنابراین در اثر افزايش قيمت گوشت مرغ تقاضاي آن به ميزان 0/32 درصد كاهش مييابد.

24 160 پژوهشنامه بازرگانی 3 3. تغيير قيمت ذرت بررسي قيمت ذرت در دوره نشان ميدهد كه هرچند نوسانات آن كمتر از كنجاله سويا بوده است اما قيمت آن نيز در اين دوره نوساناتي را تجربه کرده است )بخشي از اين كم بودن نوسانات اين نهاده بهدليل باال بودن توليد داخلي آن در مقايسه با كنجاله سويا است(. از اين رو بررسي تغييرات قيمت ذرت بر بازار گوشت مرغ و نحوه انتقال اين تغييرات در بازار حايز اهميت است. از آنجا كه سهم ذرت در دان مرغ بيشتر از كنجاله سويا است بنابراين آثار تغييرات قيمت آن نيز بايد بيشتر از كنجاله سويا باشد. بررسي نتايج حاصل از مدل فلويد نشان ميدهد افزايش يك درصد در قيمت ذرت قيمت تمام شده گوشت مرغ را 0/86 درصد افزايش خواهد داد. بهدليل افزايش قيمت ذرت تمايل عرضهكنندگان خوراك دام و طيور ميزان عرضه محصول نيز به ميزان 0/1 درصد افزايش خواهد يافت. بهعالوه بهدليل وجود روابط مكملي بين ذرت و كنجاله سويا افزايش قيمت نهاده ذرت موجب ميشود قيمت كنجاله سويا نيز افزايش يابد و با افزايش قيمت ميزان عرضه آن نيز به ميزان 0/14 درصد افزايش خواهد يافت. افزايش قيمت تمام شده نيز موجب كاهش مصرف گوشت مرغ به ميزان 0/5 درصد ميشود افزايش قيمت جوجه يكروزه همانطور كه قبال بيان شد نوسانات قيمت جوجه يكروزه يكي از منابع مهم نوسانات قيمت مرغ است. جوجه يكروزه يكي از نهادههاي توليد گوشت مرغ است كه صنايع داخلي در توليد آن خودكفا شدهاند و بهجز اضطراري واردات اين نهاده انجام نمیشود. قطع واردات و خودكفايي توليد جوجه يكروزه درحالي انجام میشود كه براساس آمار كارخانههاي جوجهكشي كشور ظرفيت اسمي ماشينهاي نصبشده در تشكيالت جوجهكشي ايران بهمراتب بيش از توليد فعلی است. بنابراين صنعت جوجهكشي كشور نهتنها توان پاسخگويي به نيازهاي داخلي را دارد بلكه در صورت برنامهريزي صحيح امكان صادرات و ورود به بازارهاي بينالمللي براي اين صنعت فراهم شده است. يكي از داليل توليد كمتر از ظرفيت كارخانجات جوجهكشي تأثيرپذيري بازار اين نهاده از نوسانات بازار گوشت مرغ است. به عبارت ديگر رابطهاي دوطرفه ميان قيمتهاي گوشت

25 161 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم هك بهطوري. 1 است مؤثر ديگري بر هريك نوسانات و دارد وجود يكروزه جوجه و مرغ غالبا است غيرممكن توليد از پس نگهدارياش كه نهادهاي بهعنوان يكروزه جوجه توليد ميشود. دگرگونيهايي دچار مرغ گوشت بازار قيمتي نوسانات براساس رد نهاده اين به نياز گستردگي و باال توليد بهدليل گوشتي يكروزه جوجه مورد در تخممرغهاي عرضه و مادر مرغهاي حذف با گاهی است. مشهودتر امر اين مواقع بسياري دستخوش و خارج خود عادي روال از توليدات بازار در خوراكي بهصورت نطفهدار با مقايسه در يكروزه جوجه قيمت نوسانات اساس همين بر ميشود. افزايش يا و كاهش دارد. مرغ گوشت بازار بر بزرگتري تأثير ديگر نهاده دو سويا كنجاله و مرغ قيمت تغيير سياستهاي شبيهسازی 4 جدول مرغ قيمت در تغيير سياست كنجاله قيمت در تغيير سياست 0/56 EPp 1 EPp مرغ قيمت در تغيير درصد مرغ قيمت در تغيير درصد 0/65 Epc 1/17 Epc ذرت قيمت تغيير درصد ذرت قيمت تغيير درصد 1 EPso 1/80 EPso سويا كنجاله قيمت تغيير درصد سويا كنجاله قيمت تغيير درصد 0/63 EPfdc 1/13 EPfdc جوجه قيمت تغيير درصد يكروزه جوجه قيمت تغيير درصد يكروزه 0/07 Ec 0/12 Ec ذرت عرضه در تغيير درصد ذرت عرضه در تغيير درصد 0/10 Eso 0/18 Eso كنجاله عرضه در تغيير درصد سويا كنجاله عرضه در تغيير درصد سويا 0/06 Efdc 0/11 Efdc جوجه عرضه در تغيير درصد يكروزه جوجه عرضه در تغيير درصد يكروزه 0/07 EQsp 0/13 EQsp مرغ عرضه تغيير درصد مرغ عرضه تغيير درصد -0/32 EQdp -0/58 EQdp مرغ تقاضاي تغيير درصد مرغ تقاضاي تغيير درصد تحقيق. نتايج ماخذ: جوجه قيمت افزايش درصد يك ميدهد نشان فلويد مدل از حاصل نتايج بررسي كاهش موجب و میدهد افزايش درصد 0/9 را مرغ گوشت تمامشده قيمت يكروزه فعاالن به مرغ گوشت قيمت افزايش ديگر سوي از ميشود. درصد 0/53 ميزان به تقاضا )1382(. كشور دام امور پشتيباني سهامي شركت اقتصادي و بازرگاني بررسيهاي اداره 1.

26 بازرگانی پژوهشنامه 162 به آن توليد ميزان اينرو از میدهد. را كاال اين توليد افزايش برای الزم انگیزه بخش اين يافت. خواهد افزايش درصد 0/11 ميزان يكروزه جوجه و ذرت قيمت تغيير سياستهاي شبيهسازی 5 جدول ذرت قيمت در تغيير سياست جوجه قيمت در تغيير سياست 0/90 EPp 0/86 EPp مرغ قيمت در تغيير درصد مرغ قيمت در تغيير درصد 1/02 Epc 1 Epc ذرت قيمت تغيير درصد ذرت قيمت تغيير درصد 1/40 EPso 1/54 EPso سويا كنجاله قيمت تغيير درصد سويا كنجاله قيمت تغيير درصد 1 EPfdc 0/97 EPfdc جوجه قيمت تغيير درصد يكروزه جوجه قيمت تغيير درصد يكروزه 0/10 Ec 0/10 Ec ذرت عرضه در تغيير درصد ذرت عرضه در تغيير درصد 0/14 Eso 0/15 Eso كنجاله عرضه در تغيير درصد سويا كنجاله عرضه در تغيير درصد سويا 0/10 Efdc 0/10 Efdc جوجه عرضه در تغيير درصد روزه يك جوجه عرضه در تغيير درصد يكروزه 0/11 EQsp 0/11 EQsp مرغ عرضه تغيير درصد مرغ عرضه تغيير درصد -0/53 EQdp -0/50 EQdp مرغ تقاضاي تغيير درصد مرغ تقاضاي تغيير درصد تحقيق. نتايج ماخذ: مالحظات و جمعبندی تحتتأثير مرغ گوشت بازار ميدهد نشان فلويد مدل شبيهسازي از حاصل نتايج جوجه قيمت افزايش درصد يك دارد. قرار نهادهها بازار در بهويژه دولت مداخلههاي 0/56 و 0/86 0/9 ميزان به بهترتيب را مرغ گوشت قيمت كنجالهسويا و ذرت يكروزه رب مهمي تأثير ميتواند نهادهها اين نوسانات از جلوگيري اينرو از میدهد. افزايش درصد پيشنهادهاي اساس اين بر باشد. داشته بازار در مرغ گوشت قيمت نوسانات از جلوگيري ميشود: ارائه محصول اين بازار تنظيم برای زير سياستي از زنجيرهاي داراي مرغ گوشت توليد كه آنجا از يكروزه: جوجه قيمت كنترل 1( نظام كل شود تغيير دچار زنجيره اين عوامل از هركدام درصورتيكه و است توليد عوامل

27 163 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم اب( يكروزه جوجه نهاده قيمت نوسانات شد اشاره چنانكه بين اين در میشود. دگرگون بهشدت را مرغ گوشت بازار است( درصد 15 حدود توليد هزينه در آن سهم آنكه وجود از ميگذارد. تأثير مرغ گوشت قيمت بر طريق دو از نهاده اين كرد. خواهد بينظمي دچار قيمت نتيجه در و یافته كاهش مرغ گوشت عرضه مقدار نهاده اين كاهش با طرف يك گوشت قيمت آن قيمت افزايش و نهاده اين كاهش با ديگر طرف از مییابد. افزايش برای برنامهریزی فصلي نيازهاي به توجه با بنابراين ميكند. پيدا افزايش مستقيما مرغ اطالعاتي بانك وجود همچنين دارد. نوسانات اين حذف در بسیاری اهمیت جوجهریزی جوجه توليد كه آنجا از اين بر عالوه دارد. ضرورت كشور سراسر در يكروزه جوجه براي برنامهريزي ميآيد بهدست الين مرغ و اجداد مرغ گوشتي مادر مرغ طريق از يكروزه است. اهميت حائز كافي ميزان به سالم يكروزه جوجه توليد جهت مرغها انواع توليد در همچنين و مادر گلههای جوجهريزي كنترل طريق از يكروزه جوجه قيمت تثبيت بنابراين فوق موارد بر عالوه زمينه اين در است. امكانپذیر جوجهكشي واحدهاي بر دقيق نظارت هب توليد تمامشده قيمت در را آن نوسانات بتوان تا داد ارائه را نهاده اين قيمتي بيمه ميتوان رساند. حداقل قيمت در نوسان مرغ گوشت نوسان داليل ديگر از دان: قيمت نوسانات كاهش 2( دان از اعظمي بخش حاضر حال در اينكه به توجه با است. سويا( كنجاله و )ذرت دان دارد مرغ گوشت قيمت بر قابلتوجهي اثر واردات در اخالل هرگونه و ميشود وارد مرغ انعطافپذيري از تخمگذار مرغ با مقايسه در گوشتي مرغ غذايي جيره آنكه بهويژه بازار تا شوند ذخيره و خريده كافي مقدار به نهادهها اين بايد است برخوردار كمتري )بهويژه آنها قيمت نوسانات در تعرفه نرخ كه آنجا از بهعالوه نشود. نوسان دچار محصول مداوم تغييرات بود. پايبند مرزي حمايتهاي ابزارهاي به باید است مؤثر سويا( كنجاله است الزم ميانجامد. توليد امر در بيشتر نابساماني به سويا تعرفه بهويژه و تعرفه نرخ نرخ تثبيت به نسبت ارزشي تعرفه بهجاي مركب تعرفه از استفاده ضمن )1( ماده كميسيون به توجه با ديگر سوي از دهد. انجام مناسبي اقدامات محصول همچنين و نهادهها تعرفه با دولت است الزم پودرماهي و سويا ذرت واردات به مرغ گوشت توليد شديد وابستگي توليد و نهادهها اين واردات به وابستگي كاهش سوی به حمايتي سياستهاي از استفاده

28 164 پژوهشنامه بازرگانی آنها در داخل حركت كند. اما با توجه به محدوديت منابع كشاورزي الزم است قبل از پرداختن به اين مقوله استراتژي كالن كشور در زمينه غذا مشخص شود. آيا بحث امنيت غذايي و خودكفايي در كشور اهميت دارد يا توجه به افزايش صادرات مجموعهاي از كاالها بنابراين اگر هدف امنيت غذايي است منابع توليد صرف كاالهاي خاصي ميشود و شايد توليد نهادههاي تشكيلدهنده دان در اولويتهاي بعدي قرار گيرد. ایران در زمينه پودر ماهي نيز با داشتن ذخاير غني در شمال و جنوب كشور به سمت كاهش واردات پیش میرود. از سوي ديگر میتوان پودر ماهي جيره غذايي را با محصوالت ديگري از جمله بقاياي كشتارگاههای دام و طيور بقاياي كارخانجات جوجهكشي پودر خون و پودر پ ر جايگزين کرد. با توجه به توليد باالي گوشت مرغ درصورت استفاده از كشتارگاههاي مجهز به دستگاههاي تبديل ضايعات به پودر ميتوان ضمن افزايش ارزش افزوده واردات پودر ماهي را كاهش داد و از آلودگيهای زيستمحيطي کاست. 3( تغيير رويكرد در زنجيره توليد تا مصرف )تغییر ساختار(: از آنجا كه انتقال قيمت نهادهها و محصول در زنجيره توليد بسيار مهم است تهيه و اجراي برنامههايي كه بتواند منافع توليدكنندگان نهادهها و محصول نهايي را در يك راستا قرار دهد بسيار حائز اهميت است. توليد گوشت مرغ زنجيرههاي مختلفي دارد كه در اين صنعت پيوستگي خاصي ايجاد کردهاند. با تعامل میان اين زنجيره ميتوان شاهد كاهش هزينهها و در نتيجه قيمت تمامشده بود. مشكلي بازار ايران عدم ارتباط و تعامل بين حلقههاي اين زنجيره است. بنابراين هريك از حلقههاي توليد بهدنبال افزايش سود خود هستند و اين امر مشكالت زيادي براي صنعت طيور كشور ايجاد كرده است. در اين وضعيت توليد حلقههايي كه توان مالي كم و اطالعات كمي از بازار دارند و يا بهدليل تعداد زياد آنها امكان تباني برايشان فراهم نیست كمترين منافع توليد را بهدست ميآورند. در بخش طيور ايران فقط توليدكنندگان مرغ زنده در اين دسته قرار دارند. اين امر درحالي است كه بيشترين ريسك توليد در اين گروه مشاهده ميشود. توليدكنندگان نهادهها )جوجه يكروزه و دان( و كشتارگاهها حلقههاي ديگر صنعت طيور هستند. اول اینکه تعداد اين حلقهها در بازار كم است دوم اینکه از توان مالي بيشتري نيز برخوردارند. بنابراين امكان تباني بين آنها وجود دارد. همانطور كه گفته شد امروزه در بيشتر كشورهاي توليدكننده گوشت مرغ

29 165 یسررب ریثأت تالخادم تلود رد رازاب تشوگ رم است شده ايجاد بيشتري تعامل توليد زنجيره حلقههاي بين در و يافته تغيير توليد سيستم ادغامگر تحتعنوان ميدهند اختصاص خود به را بازار حاشيه بيشترين كه حلقههايي و مستلزم امر اين بنابراين ميكنند. تقبل نيز را بازاري ريسكهاي و کرده فعاليت بازار در برقراري بر تأكيد با توزيع نظام ساماندهي نيز و توليد تشكلهاي ساختار در تجديدنظر معاونت و كشاورزي جهاد وزارت وظيفه است. قراردادي سيستمهاي و عمودي روابط ادغام و قراردادي سيستمهاي مانند توليد جديد سيستمهای و روشها بوميسازی دام امور دنيا روز تجهيزات از برخورداري بخش اين در همچنین است. كشور داخل در عمودي دولت زمينه اين در است. بخش اين توسعهاي و رشد الزامات از يكي مرغداري صنعت در اب است ذكر به الزم باشند. پيشگام تسهيالت اعطاي در ميتوانند تخصصي بانكهاي و آنها به ابتدا در كه مرغداري صنعت چالشهاي از بسياري توليد سيستم اين راهاندازي يكروزه جوجه قيمت افزايش روند توليد توان تمام از استفاده عدم ازجمله شد اشاره مرتفع و... صادرات و توليد افزايش براي منسجم برنامهريزي فقدان دان قيمت افزايش روند شد. خواهد

30 بازرگانی پژوهشنامه 166 منابع و برنامهريزي پژوهشهاي مؤسسه مرغ گوشت بازار مطالعات طرح ) 1385 ( حميد آماده كشاورزي. اقتصاد ساردين«ماهي قيمتگذاری در مرتبط بازارهاي تكنيك»كاربرد ) 1382 ( ع. اسماعيلي ايران. كرج ايران كشاورزي اقتصاد كنفرانس چهارمين قيمتگذاري در مداخله آثار»اندازهگيري 1381 ( )بهار صادقي حسين و مصطفي بستاكي سال 37 شماره توسعه و كشاورزي اقتصاد پژوهشي علمي فصلنامه دامي«محصوالت دهم. كرم آفت با بيولوژيكي مبارزه فناوري»تأثير 1380 ( )بهار خالدي محمد و اهلل حبيب سالمي اقتصاد فصلنامه مازندران«. استان موردي: مطالعه آفتكشها. از استفاده بر برنج ساقهخوار 33. شماره نهم سال توسعه و كشاورزي گوشت حمايتي سياستهاي بر مروري ) 1384 ( مهربانيان اله و محمديان مهدي عليرضا جيران تخممرغ و مرغ بازار تنظيم سياستهاي بر تحليلي و منتخب كشورهاي در مرغ كشاورزي. اقتصاد و برنامهريزي پژوهشهاي مؤسسه اداره كشور دام امور پشتيباني سهامي شركت دام امور معاونت جهادکشاورزی وزارت مختلف. سالهای در تولید و قیمت آمار اقتصادي و بازرگاني بررسيهاي قيمتي سياستهاي شبيهسازی»الگو ) 1386 ( حسيني صفدر سيد و محمدرضا كهنسال سياستهای ويژه 58 شماره توسعه و كشاورزي اقتصاد خراسان«استان در چغندرقند 86. تابستان كشاورزي اقتصادي رفتار ارزيابي نظري الگوي»تدوين ) 1382 ( دريجاني علي و سيدصفدر حسيني كشاورزي اقتصاد كنفرانس چهارمين مرتبط«بازارهاي چارچوب در ايران ابريشم صنعت كرج. ايران Dewbre, J., Anton, J., Thompson, W. (2001); The Transfer Efficiency and Trade Effects of Direct Payments, American Journal of Agricultural Economics, No. 83(5), pp Dewbre, J., Short, C. (2002); Alternative Policy Instruments for Agriculture

31 رم تشوگ رازاب رد تلود تالخادم ریثأت یسررب 167 Support: Consequences for Trade, Farm Income and Competitiveness, Canadian Journal of Agricultural Economics, No.50(4), pp Fabiosa. Jacinto F., Helen H. Jensen, and Dong Yan (2004); Output Supply and Input Demand System of Commercial and Backyard Poultry Producers in Indonesia, Working Paper 04-WP 363, Center for Agricultural and Rural Development Iowa State University Fapri.org. Floyd, J.E. (1965); The Effects of Farm Price Supports on the Return to Land and Labor in Agriculture, Journal of Political Economy, Vol. 73, pp Food and Agriculture Organization of the United Nations (2002); Vertical Integration and the Livestock Industries of the Asia-Pacific Region. Gardner, B.L. (1987); The Economics of Agricultural Policies, New-York, Macmillan. Gordon, D.V. and T. Hazledine (1996); Modelling Farm-Retail Price Linkage for Eight Agricultural Commodities, Technical Report #1/96, Agriculture and Agri-Food Canada Policy Branch. Guyomard, H., Le Mouël, C., Gohin, A. (2004); Impacts of Alternative Agricultural Income Support Schemes on Multiple Policy Goals, European Review of Agricultural Economics, No.31(2), pp Haley, Mildred M. ( ); Changing Consumer Demand for Meat: The U.S Example, Economic Research Service/USDA Changing Structure of Global Food Consumption and Trade / WRS Hertel, T. W. (1989); Negotiating Reductions in Agricultural Support: Implications of Technology and Factor Mobility, American Journal of Agricultural Economics, No.71(3), pp Joao F. Silva (August 2005); Brazil Poultry and Products Annual Overview, GAIN Report Number: BR5620. Landes, M. Suresh P and John D. (2004); India s Poultry Sector: Development and Prospects, Market and Trade Economics Division, Economic Research Service, U.S. Department of Agriculture, Agriculture and Trade Report, WRS Leathers, H.D. (1992); The Market for Land and the Impact of Farm Programs on Farm Numbers, American Journal of Agricultural Economics, No.74(2), pp Olasunkanmi M. Bamiro, Dayo O.A. Phillip and S. Momoh (2006); Vertical Integration and Technical Efficiency in Poultry (Egg) Industry in Ogun and Oyo States, Nigeria, International Journal of Poultry Science, No.5 (12),

32 168 پژوهشنامه بازرگانی pp , Sherrie S. Barton (2004); The Importance of International Trade to the U.S. Meat and Poultry Industry, Journal of International Food & Agribusiness Marketing, Vol. 16, Issue 2. USAID (2005); Issues and Interventions in Poultry Sector, Final Report USAID - ATDP II Undertaking. Xian, X and T. Xiangyong, Pork Price Determination in China.